قوه خشمیکی از چیزهایی که انسان باید بر مسلط شود قوه خشم است که هنگام خشم عقل را از کار می‌اندازد که د ر قران هم به ان اشاره شده. والذین یجتنبون کبائر الاثم والفواحش واذا ما غضبوا هم یغفرون؛ و آنها کسانی هستند که از گناهان بزرگ و اعمال زشت اجتناب می‌ورزند و هنگامی که خشمگین می‌شوند عفو می‌کنند. ۱ - مفهوم شناسی کلمه خشمخشم ، معنای فارسی غضب ، است و غضب جوشش و غلیان خون قلب است برای انتقام؛ ولی این معنا دربارة خدا درست نیست و آیاتی که در آن از غضب خدا سخن به میان آمده مانند «ومن یحلل علیه غضبی فقد هوی»، مراد از آن، همان انتقام و بلا و عذاب است. [۴]
قرشی، قاموس قرآن، ج۵، ص۱۰۴.
۲ - تفسیر آیهدر این آیه از کسانی تحسین شده که بر نفس خود تسلط دارند؛ از گناهان کبیره و فواحش دوری کرده، هنگام خشم، اختیار را از کف نمی‌دهند و اهل عفو هستند. خشم و عصبانیت، از بیماری‌های خطرناک اخلاقی است؛ آتش خشم آن قدر سوزان است که اطراف خود را نیز به آتش می‌کشد. این رذیله، عقل را از کار می‌اندازد و سبب ضرب و شتم، قتل و جنایت ، و فروپاشی خانواده‌ها و کینه توزی‌های حاد می‌گردد. در این آیه نمی‌فرماید عصبانی و خشمگین نمی‌شوند؛ زیرا غریزه غضب، جزء سرشت و طبیعت انسان هاست و امور طبیعی زایل نمی‌شوند. افزون بر آن، خشم اگر برای خدا باشد بسیار پسندیده است. همچنین صفت خشم در بسیاری از موارد برای انسان لازم است؛ چنان که خشم در برابر دشمن و در میدان جنگ، منشا شجاعت می‌شود. از این رو، در این آیه اصل غضب را نفی نکرده است، بلکه می‌فرماید: غضب باعث خروج از اعتدال و طغیان می‌شود؛ وقتی عصبانی می‌شوند خشونت به خرج نمی‌دهند، انتقام جویی نمی‌کنند. ۳ - خشم حضرت یونسدر آیه شریفة «وذا النون اذ ذهب مغاضبا فظن ان لن نقدر علیه»که درباره حضرت یونس است، صفت غضب و عصبانیت او نکوهش شده است؛ او که با خشم، قوم خود را ترک کرد، بهتر این بود که چنین نکند و از هدایت آنان ناامید نشود؛ اگر عصبانی نمی‌شد شاید چنین نمی‌کرد و در کار خود تجدیدنظر می‌نمود. ۴ - آثار خشمآتش خشم، همه چیز را می‌سوزاند و به کسی رحم نمی‌کند. مبارزه با این رذیله بزرگ نیز همتی بزرگ و سترگ می‌طلبد؛ اراده‌ای ژرف و بلند می‌خواهد؛ غلبه بر خشم کار ساده‌ای نیست، مبارزه‌ای مستمر و همیشگی می‌خواهد. این دام گسترده شیطانی ، بسیاری را در خود گرفتار کرد و دوستی‌های فراوانی را به دشمنی تبدیل کرده است. ۵ - خشم انبیا الهیاز آیات شریفه استفاده می‌شود که انبیای الهی هم خشمگین می‌شدند؛ آن جا که منکرات را می‌دیدند؛ چنان که در سوره اعراف آمده است: ولما رجع موسی الی قومه غضبان اسفا. غضبان به معنای خشمناک، صفت مشبه است و در جای دیگر آمده است: ولما سکت عن موسی الغضب اخذ الالواح؛ چون خشم موسی فرو نشست الواح را گرفت. ولی انبیا بر خود مسلط بودند، اگر جلو شعله‌های خشم گرفته نشود آخرش تباهی است. ۶ - آثار غضب و خشم خداآتش جهنم ؛ انحطاط: ؛ حبط عمل؛ کیفر؛ گمراهی؛ هلاکت؛ ذلت دنیوی ۷ - موجبات خشمارتداد؛ اسراف؛ اطاعت از شیطان؛ افترا ؛ تکذیب؛ جدال ؛ حرام خواری ؛ حسد ۸ - پاداش مهار غضببهشت: ؛ مغفرت ۹ - عوامل مهار غضباحسان؛ تحریک عواطف؛ تقوا؛ توبه [۳۵]
رفسنجانی، فرهنگ قرآن، ج۲۱، ص۴۰۷ و ۴۱۸.
۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعدفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم،سایت بلاغ،برگرفته از مقاله«قوه خشم» |